هرچند تغییرات وسیع ولی بیسابقه در خردهفروشی در سالهای اخیر به یمن تکنولوژیهایی چون دادههای کلان، روباتهای چتکننده، بلاکچین، هوش مصنوعی، خودروهای بدون راننده و … که سرعت تحول در خردهفروشی را به لحاظ زمانی به چندین برابر کاهش دادهاند، هنوز در دسترس عمده بازیگران صنعت خردهفروشی در ایران نیستند، اما خردهفروشی کالاهای تندگردش در ایران طی دهه ۹۰ شمسی گرایش جدی به تحول به سوی شکلگیری زنجیرهای از سوپرمارکتهای مدرن بروز دادهاند، هرچند سهم بازار آنها هنوز قابل توجه نیست، قالبهای فروشگاهی کمتنوع است، سهم فروش آنلاین ناچیز است و زنجیرههای بزرگ بینالمللی بهرغم شوقی که پس از تصویب برجام برای حضور در ایران نشان دادهاند وارد بازار ایران نشدهاند، با این اوصاف خردهفروشی مدرن کالاهای تندگردش که ما در این مقاله به اختصار سوپرمارکت مدرن مینامیم، هنوز در مرحله معرفی (از لحاظ چرخه خردهفروشی) است و وارد دوران رشد و بلوغ نشده است.
در آخرین سال از دهه ۹۰ در حالی که کشور ما با عدمقطعیتهای جدی در عرصه اقتصاد و سیاست چون تحریمها، تنش نظامی، قیمت نفت، نرخ ارز و تغییرات مدیریتی در پایان دوران مجلس و ریاستجمهوری روبهرو است، عدمقطعیت دیگری یعنی بیماری کرونا، اقتصاد ایران، منطقه و جهان را درنوردید.
این بیماری که پایان دوران حضور و تاثیرگذاریاش نامشخص است، تاثیرات بسیار گستردهای در حوزههای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، روابط بینالملل، اعتقادات و ارزشها و … جوامع به وجود خواهد آورد که شاید بتوان از آن به مثابه بههمریختگی فراگیر همه نظمهای پیش از آن یاد کرد.
سوپرمارکت مدرن در ایران شامل فروشگاههای زنجیرهای و فروشندگان آنلاین کالاهای تندگردش، هستند که در ابتدا گزارشی از وضعیت فعلی این شرکتها از حیث گستردگی، فروش و سود، قالبهای فروشگاهی، موقعیت در زنجیره تامین، مالکیت، وضع تامین مالی بهویژه از طریق بازار سرمایه و سودآوری، سرعت رشد و … را ارائه میکنیم و پس از آن با استفاده از مدلی که بر پایه اوضاع کلان سیاسی و اقتصادی، رویدادهای جهانی و ملی پیشرو و رخدادهای موجود یا احتمالی، پیشبینیهایی برای تحلیل وضعیت سرمایهگذاری در این صنعت ارائه میکنیم، در انطباق با شاخصهای جهانی تا آنجا که ممکن است این شاخصها را منطبق بر شاخصهای جهانی (
لازم به ذکر است این موسسه برای آخرینبار در سال ۲۰۱۱ وضعیت ایران را بررسی کرده اما پس از آن به دلیل رقم اعلامشده برای ریسک ایران از سوی موسسه یورومانی، آن را جزو ۳۰ کشور مورد بررسی قرار نداده است.
این جدول که از صورتهای مالی فروشگاههای رفاه، شهروند و افقکوروش و مرکز ملی آمار ایران تدوین شده، سهم سه بازیگر بزرگ خردهفروشی در ایران که اطلاعات آنان قابل دسترسی بود را نیز نشان میدهد.
همانطور که این جدول نشان میدهد با احتساب سهم دیگر شرکتها (که عددشان کمتر از ۱۰ شرکت است)، سهم سوپرمارکت مدرن در خردهفروشی تندگردش در ایران حول و حوش ۱۰درصد در سال ۱۴۰۰ خواهد بود که این رقم تا ۷۰درصد در کشورهای توسعهیافته رشد کرده و این نشاندهنده آن است که این صنعت در کشور ما در مرحله معرفی است و این دوره عموما در شرایط مساعد اقتصادی ملی و بینالمللی ۱۰ تا ۱۵ سال تا رسیدن به مرحله رشد و پس از آن بلوغ طول میکشد، از این رو این صنعت حداقل ۱۰ سال دیگر تا بلوغ زمان نیاز دارد.
به لحاظ قالب فروشگاهی خردهفروشان کالای تندگردش در دستههای سوپرمارکتهای عادی (۲)، سوپرمارکت با دستهبندی محدود (۳)، باشگاه انباری (۴) و فروشگاه سنتی (۵)، سوپرسنتر (۶) و فروشگاههای راحتی (۷) بهعنوان قالبهایی که هرکدام دارای مشخصات ویژه خود از حیث استراتژی فروشگاه (۸) هستند، قرار میگیرند که مشخصههای آنها در جدول زیر آمده است.
البته هیبت مدلهایی چون سوپرمارکت با دستهبندی محدود، باشگاه انباری و فروشگاه راحتی بهویژه در نوع مالکیت زنجیرهای و فرانچایز نشان از عدم تنوع در قالبهای فروشگاه میدهد که عامل مهمی در تعیین سهم اندک فروش فروشگاههای زنجیرهای است.
به لحاظ حاشیه سود ناخالص، جدول بالا نشان میدهد قالبهای موجود فروشگاهی در ایران باید سودی بین ۱۵ تا ۲۲درصد داشته باشند که اطلاعات موجود حداقل از عدمتحقق این سطح بالای سود که میتواند ناشی از ناکارآمدی زنجیره تامین و تحقق کاهش قیمت به دلیل حجم نهچندان بالای خرید از تامینکنندگان باشد، خبر میدهد.
از نظر مالکیت، شرکتهای موجود در عرصه خردهفروشی بهجز هایپراستار دارای سهامداران داخلی هستند و بهجز کوروش و رفاه که در بورس حضور داشته و سیاست فرانچایزینگ دارند و یکی از دلایل عمده توسعه سریعشان استفاده این سیاست است، زنجیرهایها در مالکیت بخش خصوصی یا نهادهای نظامی و عمومی هستند.
در میان این شرکتها دو شرکت اتکا و افقکوروش در بخش تولید و عمدهفروشی نیز حضور دارند و یک نوع ادغام روبه پایین یافتهاند.
در میان این شرکتها دو گروه رفاه و افقکوروش در چندسال اخیر، سهام خود را در بورس عرضه کردهاند که نمودار زیر عملکرد آنان را با چند صنعت جذاب به لحاظ دیدگاه سرمایهگذاران مقایسه میکند.
براساس شاخصهای کرنی، جذابیتهای بازار، ریسک کشوری و تجاری، اشباع بودن بازار و فشار زمان هرکدام با شاخصهای مرتبط با خود و البته هر چهار مولفه با سهم مساوی (۲۵درصد)، امکان رتبهبندی برای سرمایهگذاری در زمینه خردهفروشی را دارند.
۵)، ریسک کشوری و تجاری (۲۳)، اشباع بودن بازار (۶۲) و فشار زمان (۵۱) بوده است.
دیگر شاخص ایران با عدد کم (فشار زمان) نیز نشان از بکر بودن و غیرقابل دسترسبودن بازار برای شرکای خارجی است که عدد بالای دو فاکتور دیگر نیز مرتبط با سرمایهگذاری در سطح داخل است که ایران را در سطح ۱۰ کشور برتر قرار میدهد.
اشباع بودن بازار مولفه دیگری است که عدم حضور خردهفروشان بینالمللی بهجز یک مورد، سهم کوچک خردهفروشی مدرن بهویژه برای ساکنان شهری و عدم دست برتر در سهم بازار توسط چند خردهفروش اصلی نشان از بازار بکر دارد و شرایط را متفاوت با سال ۲۰۱۱ آخرین بررسی کرنی در مورد
نمره ۱۰۰ نشاندهنده این است که بخش خردهفروشی مدرن به سرعت در حال رشد است که موید فشار زمانی بالاتر برای ورود یا توسعه بازار برای دستیابی به رشد است.
در این شاخص با توجه به رشد سریع افقکوروش و رفاه در طول چندسال و ورود رقبای جدید، قطعا فشار زمان نسبت به سال ۲۰۱۱ افزایش یافته گرچه اوضاع بینالمللی کشورمان اصلا نسبت به آن سال برای ورود خردهفروشان یا شرکای بینالمللی تسهیل نشده است.
در زمینه این ریسک، سوپرمارکت مدرن در ایران برای سرمایهگذاری داخلی دارای ریسکهای پرتاثیر و متفاوت یا پرریسکتر از دیگر کسبوکارها نیست و از این رو بر سرمایهگذاری داخلی تاثیر ویژهای ندارد.
حال با توجه به این ارزیابیها میتوان گفت بازار خردهفروشی در ایران در بخش سوپرمارکت مدرن هنوز فرصتهای فراوانی برای سرمایهگذاری، فروش، افزایش سود، تنوع قالبها و دسترسی در همه استانها بهویژه مناطق شهری دارد.
برای پیشبینی آینده این بازار وضعیت سوپرمارکت مدرن را با توجه به روندهای پیش رو در کشور، پیشبینی فضای سیاسی و اقتصادی کلان، همچنین رخدادهای موجود یا احتمالی که البته مهمترینش کروناست، مورد بررسی قرار میدهیم تا بتوانیم تصویری از آینده سرمایهگذاری در صنعت فراهم آوریم.
برای ارائه تصویری از آینده کسبوکار سوپرمارکت مدرن در ایران نیازمند شناسایی عدمقطعیتهای پیش رو (متغیرهایی که میتوانند حالت/ مقادیر متفاوتی به خود بگیرند، به عبارت دیگر هرگونه پیشبینی نسبت به این متغیرها نمیتواند با قطعیت صورت گیرد)، واقعیتهای پایدار (با احتمال بالای ۷۰درصد) و ابررویهها (پارامترهایی که تغییر میکنند اما جهتگیری و سمت و سوی حرکتشان پیوسته و قابل پیشبینی است) هستیم.
با توجه به عدم وجود شواهدی مبنیبر تغییرات اساسی، شاخصهای اساسی اقتصاد ایران طی سال آینده احتمالا براساس همان روند ۴۰ ساله ادامه خواهند یافت:
ما در این بخش با دو ابرروند مهم اقتصادی و اجتماعی موثر در همه کسبوکارها و یک روند ویژه موثر بر صنعت خردهفروشی کالای تندگردش در ایران که دارای تاثیر بر سرمایهگذاری در این بخش هستند، روبهرو خواهیم بود.
تصویر صنعت خردهفروشی کالاهای تندگردش در ایران طی پنج سال آینده
استفاده از دادههای کلان و کاهش هزینه در دستور کار قرار خواهند گرفت، همکاری بیشتری با خردهفروشان مدرن خواهند داشت، مکانیزه شدن در این بخش رشد سریعی خواهد داشت.
رشد فروشگاه فیزیکی، دیجیتال و چندکاناله سرعت خواهد یافت، در دسترس بودن در آنجا که مشتری نیازمند است موجب توسعه زنجیرههای محلی و تنوعبخشی در فروش آنلاین خواهد شد، سرعت در بهرهوری بیشتر زنجیره تامین اتفاق خواهد افتاد.
آسانی، قیمت منصفانه و کیفیت، سلامت بیشتر، راهحلهای بهتر برای وعده غذایی، مراقبت بهداشتی، سلامتی و سرگرمی خانگی و تجربه به یادماندنی را از این بخش میخواهند.
به دلایل زیر سرمایهگذاری در این بخش توجیهپذیر است:
این صنعت دارای دوران بازگشت سرمایه کمتر از سه سال است.
با توجه به نقدینگی بالا در بخش مسکن و ارز این صنعت فرصت مناسبی برای تنوع بخشی به سبد آن کسبوکارها با ریسک غیرهمجهت است.
تامین مالی: با توجه به آنکه نرخ موثر تسهیلات کمتر از متوسط نرخ تورم مواد غذایی است، تامین مالی بانکی برای سرمایه گردش کالایی قابل توجیه است.
بازار سرمایه امکان تامین مالی برای رشد این بخش را با توجه به بازده مناسب داراییها فراهم میکند.
برای این بخش به شرح زیر است:
به دلیل کاهش احتمالی درآمدهای مصرفکنندگان، تاکید بر بهرهوری بیشتر زنجیره تامین و فروشگاههای تخفیفی خواهد بود.
شاهد افزایش سهم کالاهای تازه، غذاهای نیمهآماده و آماده و ادغام خردهفروشی کالاهای تندگردش و مراکز عرضه غذا خواهیم بود.
حضور در بازار سرمایه توسط شرکتها افزایش خواهد یافت.
شامل غذا و کالاهای عمومی در یک دستهبندی محدود و غیرمعمول با خدمات کم در قیمت پایین به مشتریان نهایی و کسبوکارهای کوچک ارائه میدهد.
منبع خبر