نوآوری در بازی گو و هوش مصنوعی
بازی گو یکی از قدیمی‌ترین و پیچیده‌ترین بازی‌های فکری دنیاست که ترکیب‌های ممکن آن حتی از تعداد اتم‌های جهان بیشتر است. این ویژگی، گو را به آزمونی چالش‌برانگیز برای هوش مصنوعی تبدیل کرده است.
برنامه آلفاگو و نقطه عطف تاریخی
در سال ۲۰۱۶، برنامه هوش مصنوعی آلفاگو ساخته شرکت DeepMind، در برابر لی سدول، یکی از بهترین بازیکنان حرفه‌ای گو، قرار گرفت. این مسابقه نه تنها یک رویارویی ورزشی بود، بلکه نقطه عطفی در تاریخچه هوش مصنوعی محسوب می‌شد.
در بازی دوم، آلفاگو حرکتی غیرمنتظره انجام داد که دنیای گو را شوکه کرد: “حرکت ۳۷”. این حرکت که در اولین نگاه ممکن است نادرست به نظر می‌رسید، بعدها به عنوان یک حرکت ناب و انقلابی شناخته شد.
چرا حرکت ۳۷ جالب بود؟
این حرکت به دلایل زیر بسیار خاص بود:
- هیچ یک از حرفه‌ای‌های گو این حرکت را در چنین شرایطی پیش‌بینی نمی‌کردند.
- برخلاف انسان‌ها که تحت تأثیر الگوهای شناخته شده قرار دارند، آلفاگو بدون بار ذهنی از قوانین سنتی، دنبال بهترین گزینه محاسباتی بود.
- این حرکت نشان داد که هوش مصنوعی می‌تواند راه‌حل‌هایی ارائه دهد که خارج از چارچوب تفکر انسانی باشند.
تفاوت نوآوری انسان و ماشین
نوآوری انسان معمولاً ترکیبی از تجربه، شهود و خلاقیت است. اما نوآوری ماشین بر پایه داده، محاسبه و احتمالات است.
چرایی رفتار غیرمنتظره هوش مصنوعی
هوش مصنوعی هنگام مواجهه با یک موقعیت:
- هزاران سناریوی ممکن را شبیه‌سازی می‌کند.
- بر اساس تجربیات گذشته (داده‌های آموزشی) و مدل احتمالی خود، بهترین اقدام را پیشنهاد می‌دهد.
- گاهی این اقدام، برای انسان غیرمنطقی به نظر می‌رسد، ولی از دید ماشین بهینه است.
این تفاوت در تفکر، منجر به تصمیم‌هایی می‌شود که می‌توانند الهام‌بخش یا هشداردهنده باشند.
کاربرد در خودروهای خودران
در خودروهای خودران پیشرفته (سطوح ۴ و ۵)، هوش مصنوعی مسئولیت کامل رانندگی را بر عهده دارد. این یعنی تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی و غیرمنتظره — همان‌طور که در گو تصمیم‌گیری در هر مرحله تعیین‌کننده بود.
موقعیت‌های پیچیده و تصمیم‌گیری هوش مصنوعی
تصور کنید خودرویی ناگهان وارد خط مخالف جاده شود. هوش مصنوعی باید در کسری از ثانیه یکی از گزینه‌های زیر را انتخاب کند:
| گزینه | احتمال خطر | تصمیم هوش مصنوعی |
|---|---|---|
| ادامه رانندگی به صورت معمولی | برخورد قریب‌الوقوع | رد شده (خطر بسیار بالا) |
| فرمان دادن به چپ و ورود به شانه جاده | آسیب به خودرو یا راننده، اما نجات دیگران | انتخاب شده (کم‌خطرترین مسیر) |
| فرمان دادن به راست و برخورد با وسیله نقلیه دیگر | احتمال بالاتری برای تلفات | رد شده (خطر جدی برای دیگران) |
در چنین شرایطی، هوش مصنوعی تصمیم را بر اساس حداقل خطر کلی می‌گیرد، نه بر اساس هیجان، ترس یا احساس گناه که انسان‌ها دارند.
چالش‌های اخلاقی و عملی
- شفافیت: ما باید بدانیم چرا یک خودرو خودران تصمیم خاصی گرفته است.
- قابلیت پیش‌بینی: رفتارهای هوش مصنوعی باید تا حدی قابل پیش‌بینی باشند تا رانندگان دیگر بتوانند واکنش نشان دهند.
- مسئولیت: در صورت وقوع حادثه، تعیین مسئول — سازنده، نرم‌افزار، یا کاربر — بسیار پیچیده است.
آینده هوش مصنوعی: ابزار قدرتمند، اما نیازمند نظارت
حرکت ۳۷ در گو تنها یک لحظه شگفت‌انگیز نبود؛ نمادی از قدرت هوش مصنوعی برای فراتر رفتن از محدودیت‌های فکری بود. اما هرچه ماشین‌ها هوشمندتر می‌شوند، بهره‌گیری از آنها نیازمند رویه‌های دقیق، آموزش، و قوانین اخلاقی واضح است.
هوش مصنوعی یک رهبر نیست، بلکه یک همکار است. باید یاد بگیریم چگونه از نوآوری آن بهره ببریم، بدون اینکه کنترل را از دست بدهیم.