خلاصه مقاله
گوگل ادعا کرده که استفاده از هوش مصنوعی Gemini فقط مقدار بسیار کمی آب و انرژی مصرف می‌کند: به‌طور متوسط معادل پنج قطره آب و انرژی کمتر از نه ثانیه تلویزیون دیدن. اما متخصصان این ادعا را ناقص و گمراه‌کننده می‌دانند، زیرا گوگل فقط بخشی از تصویر را نشان داده است. مطالعه گوگل تنها مصرف آب مستقیم مراکز داده (برای خنک‌کنندگی) را محاسبه کرده و مصرف غیرمستقیم آب ناشی از تولید برق را نادیده گرفته است. همچنین تنها از معیار “مبتی‌بر بازار” برای انتشار کربن استفاده شده که معمولاً پایین‌تر از معیار “مبتی‌بر محل” است و واقعیت تأثیر محیطی محلی را نشان نمی‌دهد. در نتیجه، ارقام گوگل فقط “نوك کوه یخ” اثرات واقعی Gemini را نشان می‌دهد. از سوی دیگر، بهبودهای بازدهی گوگل واقعی هستند، اما رشد انفجاری استفاده از هوش مصنوعی باعث شده کل اثرات زیست‌محیطی این فناوری افزایش یابد — پدیده‌ای معروف به “پارادوکس جیونز”. به‌طور کلی، گزارش‌های گوگل نشان می‌دهد که کربن منتشر شده بر اساس اهداف شرکت از سال ۲۰۱۹ تاکنون ۵۱ درصد رشد داشته است.
ادعای گوگل: هر پرسش متنی فقط پنج قطره آب مصرف می‌کند
گوگل در یک مطالعه جدید اعلام کرده است که پردازش یک پیام متنی متوسط توسط دستیار هوش مصنوعی Gemini فقط حدود ۰٫۲۶ میلی‌لیتر آب (معادل پنج قطره) و ۰٫۲۴ وات‌ساعت انرژی مصرف می‌کند. این مقدار انرژی همانی است که برای روشن نگه داشتن تلویزیون برای کمتر از نه ثانیه نیاز است و معادل ۰٫۰۳ گرم دی‌اکسید کربن تولید می‌کند.
گوگل این اطلاعات را منتشر کرده تا شفافیت بیشتری درباره تأثیرات زیست‌محیطی هوش مصنوعی ایجاد کند و معیارهای استانداردی برای سنجش این اثرات ارائه دهد.
چرا متخصصان این ادعا را ناقص می‌دانند؟
اگرچه ارقام گوگل کاهش چشمگیری نسبت به تخمین‌های قبلی نشان می‌دهد، اما متخصصان می‌گویند این گزارش تصویر کاملی ارائه نمی‌دهد و داده‌های مهمی را حذف کرده است.
حذف مصرف غیرمستقیم آب ناشی از برق
مهم‌ترین نقطه ضعف گزارش گوگل این است که فقط آب مصرفی مستقیم مراکز داده (مثلاً برای خنک‌کردن سرورها) را محاسبه می‌کند. اما بخش عمده‌ای از مصرف آب یک مرکز داده مربوط به تولید برق آن است. تولید برق — چه از طریق نیروگاه‌های گازی، اتمی یا حتی بخار — مقدار زیادی آب نیاز دارد.
مطالعات نشان می‌دهد که بیش از ۹۰ درصد از مصرف آب یک مرکز داده مربوط به تولید برق استفاده شده در آن است، نه خنک‌کنندگی مستقیم داخل مرکز. با حذف این بخش، گوگل فقط “نوك کوه یخ” را نشان می‌دهد.
استفاده از معیار “مبتی‌بر بازار” برای کربن
گوگل تنها از معیار مبتی‌بر بازار (market-based) برای اندازه‌گیری انتشار کربن استفاده کرده. این معیار به این صورت است که اگر گوگل توافق‌نامه‌ای با یک منبع انرژی تجدیدپذیر داشته باشد، حتی اگر برق واقعی مصرفی از شبکه سوخت فسیلی گرفته شود، انتشار کربن به صورت صفر یا بسیار پایین محاسبه می‌شود.
در مقابل، معیار مبتی‌بر محل (location-based) واقعیت بیشتری از اثرات محیطی محلی را نشان می‌دهد، زیرا به مختلط واقعی برق در آن منطقه (فossیلی، هسته‌ای، بادی و غیره) توجه می‌کند. این روش معمولاً عدد بالاتری برای انتشار کربن نشان می‌دهد و به‌عنوان “واقیت میدانی” شناخته می‌شود.
متخصصانی مانند شاولی رن از دانشگاه کالیفرنیا و الکس دو فریس-گائو از دانشگاه آمستردام می‌گویند گوگل باید از هر دو معیار استفاده می‌کرد تا تصویر شفاف‌تری ارائه دهد. عدم استفاده از معیار “مبتی‌بر محل” باعث می‌شود تأثیر واقعی گوگل بر محیط‌زیست کمتر به نظر برسد.
تفاوت روش‌های اندازه‌گیری: میانه در مقابل میانگین
گوگل برای محاسبه مصرف انرژی و آب، از میانه (median) پرسش‌ها استفاده کرده تا از تأثیر پرسش‌های بسیار پیچیده و پرمصرف جلوگیری کند. اما تحقیقات قبلی (مانند کار رن و دو فریس-گائو) از میانگین (average) استفاده کرده‌اند که تحت تأثیر پرسش‌های پیچیده قرار می‌گیرد و عدد بالاتری نشان می‌دهد.
این تفاوت روشی باعث می‌شود مقایسه مستقیم بین مطالعات “سیب با گیلاس” باشد. همچنین، گوگل جزئیات دقیقی مانند میانگین تعداد کلمات یا توکن‌های هر پرسش را منتشر نکرده که دیگران نتوانند محاسبات آن را تأیید کنند.
بازدهی بهتر، ولی تأثیر محیطی بیشتر؟
گوگل ادعا می‌کند که بین مه ۲۰۲۴ و مه ۲۰۲۵، بازدهی انرژی Gemini را ۳۳ برابر بهبود داده و ردپای کربن آن را ۴۴ برابر کاهش داده است. این بهبودها واقعی هستند، اما یک مشکل بزرگ وجود دارد: افزایش شگفت‌انگیز حجم استفاده.
هرچه هوش مصنوعی کارآمدتر می‌شود، خدمات آن ارزان‌تر و در دسترس‌تر می‌شوند و این باعث مصرف بیشتر می‌شود. این پدیده به نام پارادوکس جیونز شناخته می‌شود: بهبود بازدهی منجر به مصرف کلی بیشتر و در نتیجه آلودگی بیشتر می‌شود.
افزایش شدید آلایندگی کلی گوگل
بر اساس گزارش پایداری گوگل در سال ۲۰۲۵:
- کربن منتشر شده بر اساس اهداف شرکت در سال گذشته ۱۱ درصد افزایش یافته است.
- از سال ۲۰۱۹ تاکنون این رقم ۵۱ درصد رشد کرده است.
- شرکت امسال برخی از مصارف آلاینده را از داده‌های رسمی خود حذف کرده و آن‌ها را “ثانویه” یا “خارج از کنترل مستقیم” دانسته است.
این ارقام نشان می‌دهد که هرچند گوگل ممکن است در سطح فناوری بهبود داشته باشد، اما مسیر کلی آن به سمت افزایش تأثیر زیست‌محیطی است.
جمع‌بندی: واقعیت پشت ادعای “پنج قطره آب”
گوگل تلاش کرده تا از طریق داده‌های دقیق‌تر و تمرکز بر میانه، تصویری متفاوت از هوش مصنوعی ارائه دهد. اما با حذف داده‌های کلیدی — مصرف غیرمستقیم آب و معیارهای واقعی انتشار کربن — این گزارش بیشتر به سود شرکت است تا شفافیت واقعی.
مقایسه مصرف آب: حقیقت کامل در مقابل گزارش گوگل
| نوع مصرف آب | مقدار مصرف | آیا گوگل محاسبه کرده؟ |
|---|---|---|
| آب برای خنک‌کنندگی داخل مرکز داده (مستقیم) | حدود ۰٫۲۶ میلی‌لیتر | ✅ بله |
| آب مصرفی برای تولید برق مورد نیاز مرکز داده (غیرمستقیم) | چندین برابر بیشتر (می‌تواند بیش از ۱ میلی‌لیتر باشد) | ❌ خیر |
مقایسه معیارهای انتشار کربن
| نوع معیار کربن | توضیح | استفاده توسط گوگل |
|---|---|---|
| مبتی‌بر بازار | با احتساب توافق‌های انرژی پاک؛ معمولاً ارقام پایین‌تر | ✅ استفاده شده |
| مبتی‌بر محل | با احتساب مختلط واقعی برق منطقه؛ واقعی‌تر و معمولاً بالاتر | ❌ استفاده نشده |
در نهایت، هرچند مطالعه گوگل قدمی به جلو در شفافیت فنی محسوب می‌شود، اما بدون در نظر گرفتن تأثیرات غیرمستقیم و کلی، این ادعا که “هر پرسش فقط پنج قطره آب مصرف می‌کند” تنها بخشی از داستان را نشان می‌دهد و ممکن است عموم مردم را گمراه کند.